CÜMLENİN ANLATIMI, ANLAMI VE YORUMU
→Bir duyguyu bir düşünceyi tam olarak anlatan
söz dizisine cümle denir. Cümle bir yargı bildirir. Bu yargıyı
yorumlayabilmek için temel birtakım bilgilere ihtiyaç vardır. Şimdi bu temel
bilgiler üzerinde sırasıyla durulacaktır.
1. CÜMLEDE VURGU
a. Eylem Cümlelerinde Vurgu
→Eylem cümlelerinde vurgu, yükleme en yakın sözcüktedir.
␥❅Arkadaşım yarın bisikletle parka gidecek. (Nereye gidileceği vurgulanmış.)
␥❅Parka arkadaşım yarın bisikletle gidecek. (Ne ile gidileceği vurgulanmış.)
␥❅Bisikletle parka arkadaşım yarın gidecek. (Ne zaman gideceği vurgulanmış.)
␥❅Yarın bisikletle parka arkadaşım gidecek. (özne vurgulanmış.)
b. Ad Cümlelerinde Vurgu
→Yüklemi ad soylu bir sözcük olan cümlelere ad
cümlesi adı verilir. Ad cümlelerinde vurgu, yüklem olan sözcüktedir.
␥❅Ali, geçen yıl sınıf başkanıydı. (cümlesinde yüklem görevinde kullanılan sözcük, "sınıf başkanı"dır ve vurgu bu Sözcük öbeğindedir.)
␥❅Başarılı olabilmek için yapılacak tek şey çalışmaktır. (cümlesinde vurgu “çalışmaktır” sözcüğündedir.
␥❅Bizim bu akşam yiyecek ekmeğimiz var. (cümlesinde de vurgu "var" sözcüğündedir.)
Not: Vurgu, devrik cümlelerde yüklem görevinde
kullanılan sözcüktedir.
␥❅Dalgalan sen de şafaklar gibi ey nazlı hilal.
ÇIKMIŞ SORU
Cümlede önemsenen ögeyi vurgulamanın bir yolu da yükleme
yaklaştırmaktır.
Bu açıklamaya göre aşağıdaki cümlelerin
hangisinde dolaylı tümleç vurgulanmaktadır?
A) Hayatım yıllarca bu kitaplan karıştırmakla geçti.
B) Bugün yine size ben geleceğim.
C) Çocukluk yıllarım bu küçük kasabada geçti.
D) Yaşlı adam bahçede çiçekleri suluyor.
E) Yarın projemiz için çok geç olabilir.
Cevap
Eylemin nerede gerçekleştiğini gösteren öge dolaylı
tümleçtir. "Nerede" sorusuna yanıt olan sözcük C seçeneğinde vardır
ve yükleme en yakın ögedir (bu küçük kasabada).
Cevap C
2. CÜMLEDE KONU
→Cümlede konu, Cümlenin anlatmak istediğidir.
Cümlede konuyu bulabilmek için vurgulanan sözcükle diğer sözcüklerin
anlamlarının birleştirilmesine ihtiyaç vardır.
ANLAMDAŞ (EŞ ANLAMLI) VE YAKIN ANLAMLI CÜMLELER
→Her cümle bir yargı bildirir. Aynı yargı
başka sözcüklerle de ifade edilebilir. Bunu ifade ediş biçimi, içinde bulunulan
durum, hitap edilen kişi gibi daha birçok etkene göre değişir. Söyleyişleri
farklı, söylenmek istenenin aynı olduğu cümleler yakın anlamlı cümlelerdir.
Bu tür cümlelerde cümlenin birindeki anlam, diğerinden fazla ya da azdır.
␥❅Atatürk döneminin en iyi hatiplerindendir. (Anlamdaş)
␥❅Ulu Önder, kitleleri konuşmasıyla etkileyip yönlendirmede en maharetli kişilerdendir. (Anlamdaş)
Ya da ↔Yakın anlamlı
␥❅Sağlığı konusunda titizlenen insanlar elbette uzun ve huzurlu yaşayacaklardır. (Yakın anlamlı)
␥❅Düzenli ve doğru beslenen, spor yapan insanlar yaşam süresi ve kalitesi yönünden diğer insanlara göre daha avantajlıdırlar. (Yakın anlamlı)
␥❅Hiçbir suçlu kendi yargıçlığından kurtulamaz. ↔ cümlesinde suçluların mutlaka kendilerini yargıladıkları anlatılmak istenmiş. Aynı düşünce aşağıdaki cümlelerle de ifade edilebilir:
"Suçlular yaşamları boyunca kendilerini yargılarlar."
"Hiçbir suçlunun kendinin yargıcı olmaktan kurtulması mümkün değildir."
"Suç işleyen her insan bu suçu başkası bilmese bile kendini yargılamaktan kurtulamaz."
Çıkmış Soru
(l) Sanatçı bu yapıtında, öteki yapıtlarından değişik bir
yöntem izleyerek bireylerin gündelik yaşamdaki çatışmalarını anlatmaktan
kaçınıyor. (II) O, bu yapıtında çok farklı bir düşünceden yola çıkarak
yazdıklarını, dünün bugünü, bugünün de yarını aydınlatacağı düşüncesine
dayandırıyor. (III) Bunun için de kent ve köy yaşamından değişik kesitler
sunuyor. (IV) Kurmacasal öğelerin dışına çıkmadan gerçekçi karakterler çiziyor.
(V) Bu tutumuyla okuyucuyu, derinden etkileyen renkli bir roman ortamına
taşıyor.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden
hangisiyle "Sanatçı, kimi durumlarda tarihçinin görevini de üstlenen bir
yaklaşım içinde olur." cümlesi arasında anlamca bir ilişki kurulabilir?
A) I. B) II. C) III. D)IV. E)V.
Cevap
Soruda "Sanatçı, kimi durumlarda tarih çinin
görevini de üstlenen bir yaklaşım içinde olur.” cümlesiyle anlamca ilişkili
olan cümle II. cümledir. Burada belirtilen
"dünün bugünü, bugünün de yarını aydınlatması” durumu
tarihçilerin göreviyle ilgilidir.
Cevap B
Cümlede Anlatılmak İstenen
→Her yargı belli bir anlamı aktarmak için
kurulur. Bu yargıyı aktaran kişinin karşısındakine anlatmak istediği bir anlam
mutlaka vardır. Bu bazen açık olarak verilir, bazen de bir olayın, bir öykünün
arkasına gizlenerek verilebilir. Yani cümlede söylenenle söylenmek istenenler
farklı olabilir. Söylenmek istenen anlama cümlenin ana düşüncesi de
diyebiliriz. Bu düşünceyi bulabilmek için "Bu cümlede yazar bize ne
anlatmak istedi?” diye kendimize sorabiliriz.
␥❅İnsanlar genellikle, "Dolu dolu yaşıyorum." demez. "Dolu dolu yaşadım." ya da "Dolu dolu yaşayacağım." derler.
→Bu sözlerle yazar bize ne demek istiyor?
"Dolu dolu yaşadım.” sözü geçmişteki günlerin güzel olduğunu, "Dolu
dolu yaşayacağım.” sözü gelecek günlerin güzel olacağı ümidinin taşındığını
bildirir. "Dolu dolu yaşıyorum.” sözü ise yaşanan anın güzel
olduğunu bildirir. İnsanlar "Dolu dolu yaşıyorum.” demediklerine göre
bu cümlede anlatılmak istenen, insanların yaşadıkları andaki mutluluğun farkına
varmadıkları, biçiminde özetlenebilir.
Çıkmış Soru
Bir yazar şöyle diyor: "Düşüncenin canı kısa sözde, onun
yoğun anlatımındadır.”
Bu cümlede anlatılmak istenen aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Derinliği olmayan düşünceler daha kolay anlaşılabilir.
B) Güçlü anlatım, sağlam bir düşünce yapısı gerektirir.
C) Bir düşünceyi özetlerken ana noktalar üzerinde durmak
gerekir.
D) Sözü uzatmak, anlatımı gereksiz sözlerle doldurmak
düşünceyi gölgeler.
E) Kısaltılarak anlatılan bir düşünceyi, hemen herkes anlayabilir.
Cevap
Örnek cümlede "düşüncenin canının, kısa sözde, yoğun
anlatımda olduğundan” söz edilmiştir. Buna göre "sözü gereksiz sözcüklerle
uzatmamak gerektiği, bunun düşünceye zarar verdiği" anlatılmak
istenmiştir. Bunu D'de görüyoruz.
Cevap D
ANLAMCA ÇELİŞEN CÜMLELER
→Yargıca birbirine ters düşen cümlelerdir.
Birini kabul etmemiz, diğerini reddetmemizi gerektirir.
␥❅Para dosttan kazanılır. ↔ Dostla ye, iç; alışveriş
␥❅Mutluluk eşittir para. ↔Para saadet getirmez.