Yeryüzünün tamamının veya bir bölümünün kuşbakışı görünüşünün bir ölçek dahilinde düzlem üzerine aktarılmasına harita denir.
Bir çizimin harita özelliği taşıyabilmesi için;
1)Kuşbakışı görünümü yansıtması
2) Bir ölçeğe göre çizilmesi
3) Bir düzleme aktarılması gerekir.
Not: Harita - plan, bir ölçeğe göre
çizilir, kroki ise ölçeksiz kabataslak çizilir.
PROJEKSİYON YÖNTEMLERİ
Dünya'nın şeklinden dolayı, harita çizimlerinde bozulmalar
meydana gelir. Bu bozulmaları en aza indirgemek için çeşitli projeksiyon
yöntemleri kullanılır.
Bu yöntemler;
1) Konik Projeksiyon
Orta enlemlerin çiziminde kullanılır. Bu yöntemde orta enlem
çevresi en az hatayla gösterilir.
2) Silindir Projeksiyon
Bu projeksiyon yöntemi Ekvator ve çevresinin çizimi için
daha uygundur. Ekvator'dan kutuplara doğru çizimde hata ve bozulma oranı artar.
3) Düzlem Projeksiyon
Bu projeksiyon yöntemi dar alanların çizimi için daha
uygundur. Haritanın çizildiği düzlemin ortasından kenarlara doğru hata ve
bozulma oranı artar. Kutup haritalarında daha çok kullanılır.
Örneklendirelim:
2)Merkezde Konik Projeksiyon
3)Merkezde Düzlem Projeksiyon
kullanılır.
Not: Projeksiyon yöntemlerinde mantık aynıdır. Önemli olan
haritanın merkezine nerenin geleceğidir. Merkezdeki yer gerçeğe daha yakınken,
merkezden uzaklaştıkça bozulma artar.
HARİTALARDA BULUNMASI GEREKEN BAŞLICA UNSURLAR
-Başlık (Kullanım amacı),
-Ölçek (Küçültme oranı),
-Koordinatlar,
-Yön oku,
-Lejand (Haritanın anahtarı).
Not: Bir haritanın boyutlarında meydana gelecek değişme,
elemanlardan ölçeği kesinlikle değiştirirken diğer unsurları
değiştirmeyecektir.
ÖLÇEK
Haritalardaki küçültme oranına ölçek denir. Haritalarda
ölçek iki şekilde gösterilir. Bunlar;
1. Kesir Ölçek:
Küçültme oranı basit kesirlerle ifade edilen ölçeklerdir.
Kesir ölçekte;
-Pay her zaman 1'dir. Bu nedenle her zaman 1 cm karşılığını
bulmak gerekir.
-Birim her zaman cm'dir.
-Paydadaki rakam büyüdükçe ölçek küçülür.
Not: Cm'li bir sayıyı km'ye çevirmek için sayının sağ
tarafından 5 sıfır silinir.
Yani 1/ 200.000 ölçekli bir haritada 1 cm, 2 km'yi gösterir.
Not: Haritanın boyutunda meydana gelecek değişimde kesir
ölçek değeri de değişmek zorundadır.
2. Çizik Ölçek:
Gerçek uzunluğun eşit bölümlere (çentiklere) ayrılmış bir
doğru üzerinde gösterilmesidir.
Çizik ölçekte,
-Birim doğrunun sağ tarafına yazılır.
-Çentikler arasının ne kadar olduğuna dair bir bilgi yoksa
çentikler arası 1 cm kabul edilir.
-Çentikler arasındaki harita uzunluğu ve gerçek uzunluk
aynıdır.
Not: Bir haritada ölçek değerini bulmak için öncelikle
haritada 1 cm’lik bir yerin gerçek karşılığını bulmadan olmaz.
Not: Bir haritanın
boyutları değişirse çizik ölçek de otomatik olarak değişeceğinden çizik ölçeği
değiştirmeye gerek yoktur.
Çizgi Ölçeğin Kesir Ölçeğe
Çevrilmesi :
1 cm 10 km ise gerçek uzunluk
km'den cm'ye çevrilir.
1/1000,000
(5 sıfır eklenir)
HARİTA ÇEŞİTLERİ
A) Kullanım Amaçlarına Göre Haritalar
Siyasi Haritalar
İdari ünitelerin (il, ilçe vb.) sınırlarıyla gösterildiği
haritalardır. Bu haritalarda yeryüzü şekilleri ve yükselti hakkında bilgi
bulunmaz.
Fiziki Haritalar
Yükselti ve bunun gibi özellikler ile dağ, vadi, plato vb.
ünitelerin gösterildiği haritalardır.
HARİTA ÖLÇEKLERİNE ÖRNEKLER
Yükselti değerini, eğim hesaplamayı ve profil çıkarmayı
sadece fiziki haritadan elde edebiliriz.
1/10.ooo.ooo -> Dünya
1/5.000.000 ->Afrika Kıtası
1/1 .ooo.ooo ->Türkiye
1/500.ooo ->Adana
1/50.000 ->Seyhan
1/5.000 ->Atatürk Caddesi
1/500 ->Bizim Ev
Renklendirme Yöntemi
Fiziki haritalarda kullanılan bu yöntemde renkler
yükselti basamağını ifade eder.
|
Kullanılan Renk Yeşil Açık yeşil Sarı Turuncu Açık kahverengi Koyu kahverengi Mavi tonları |
Yükselti (metre) 0-200 - (Marmara bölgesi) 200-500 500-1000 1000-1500 1500-2000 2000- üzeri – (Doğu Anadolu Bölgesi) Denizler ve Göller |
Not: Renkler yeryüzü şekillerini göstermezler, sadece
yükselti değerlerini verirler. Örneğin; Doğu Anadolu Bölgesinde kahverengi
tonunun kullanılması oranın dağlık olduğunu değil, yükseltisinin fazla olduğunu
gösterir.
Bunlar dışında kabartma, gölgelendirme, tarama yöntemleri ve İzohips yöntemi (eş
yükselti eğrileri)de
kullanılır.
Not: Eğimin fazla olduğu yerde;
-Yol kısadır.
-Akarsuların akış hızı fazladır.
-Kıyı derinliği fazla, kıta sahanlığı dardır.
İZOHİPSLERLE YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN GÖSTERİLMESİ
— Doruk: Dağların zirvelerine doruk denir. İzohipsler dorukları
"q, o” gibi sembollerle gösterir.
— Boyun: İki tepenin arasında kalan bölüme boyun denir.
— Çukur: Çukurluklar, derinlik istikametinde ok işareti
konularak gösterilir. (Krater)
— Falez: İzohipslerin kıyı çizgisinin hemen
gerisinde çok sık uzanmasıyla gösterilir.
— Vadi: İzohipsler akarsuların bulunduğu yerde kaynağa
doğru "^” şeklinde girinti yaparak uzanırlar.
— Sırt: Yükseltisi fazla olan yerden yükseltinin az olduğu
yere doğru izohipsler "v” şeklinde uzanır.
— Delta: Akarsuyun denize döküldüğü yerde kıyı çizgisinin denize
doğru uzanmasıyla ifade edilir.
— Haliç: Okyanus kıyılarında ve akarsuyun ağız kısmında denizin
karaya doğru girinti yapmasıyla oluşur.
Not: Delta ve haliçte akarsu şarttır. Eğer akarsu olmazsa
koy veya körfez olur. Delta ve haliç zıt şekillerdir ve aynı sahada
bulunmazlar.
İzohipslerin Okunması
|
Özellikler Eğim Akarsuyun akış hızı Akarsuyun enerji potansiyeli Akarsuyun aşındırma gücü Kıta sahanlığı Heyelan riski Kıyı derinliği |
Seyreldiği yerler Azdır Azdır Azdır Azdır Geniştir Azdır azdır |
Sıklaştığı Yerler Fazladır Fazladır Fazladır Fazladır Dardır Fazladır Fazladır |
Haritada Uzunluk bulma
Gerçek Uzunluk
Harita uzunluğu = ---------------------
Ölçek paydası
Örnek: 1/500.000
ölçeği ile çizilen bir haritada 25 km ‘lik bir alan haritada kaç cm ile
gösterilmiştir?
1cm 5 km ise ( 500.000 cm = 5km ‘dir)(her 100.000 cm ,1km
‘dir.
Xcm 25km ‘dir. X= 25 / 5 => 5 cm dir.