1. OLAY PARAGRAFI
Olaya dayalı bir konunun ele alındığı paragraflardır.
Genellikle bu tür paragraflar hikâye, roman gibi belirli bir olay örgüsünün
anlatıldığı türlerde kullanılır. Paragraf sorularında da Olay örgüsünü anlatan
parçalar görülmektedir. Burada yazar ya da kişinin başından geçen, tanık olduğu
veya kurguladığı bir olay; zaman, mekân, şahıs kadrosu çerçevesinde anlatılır.
Olay paragraflarında ana düşünce, paragrafın genelinden
çıkarılabilir: ancak ana düşünce cümlesinin paragraf içindeki bir cümle
şeklinde verildiği durumlar da vardır.
Örneğin;
"Çok
sevdiğim bir arkadaşım odama gelmişti. Yoğun ve süreli işlerim nedeniyle onunla
pek fazla ilgilenemedim. Hatta ilgilenemediğim için ondan özür de dilemedim. O
anda ben pek farkında değildim. Ama arkadaşım bana fena halde kırılmıştı. Uzun
süre konuşmadı benimle. Aylar sonra ancak gönlünü alabildim. 'Bozmak kolay, yapmak
zor.' atasözünün anlamını o zaman daha iyi anladım."
2. DÜŞÜNCE PARAGRAFI
Düşünce paragraflarında yazarın bir konuyla ilgili olumlu ya
da olumsuz görüşleri anlatılır. Yazar, kendine göre doğru birtakım yargılarını
okuyucuya aktarır. Düşünceye dayalı edebî türlerde (makale, fıkra, deneme,
eleştiri vb.) yer alan paragraflar, düşünce paragrafıdır.
"Bir
eserin değeri hemen ortaya çıkmaz. Kitap yayımlanır, belirli bir okur kitlesine
ulaşır. Eleştirmenler üzerinde kalem oynatır, olumlu ve olumsuz yönleri böylece
ortaya konur. Toplumsal hafızada eser bir yer edinir. Eğer kitap toplumun
genelinden olumlu bir tepki aldıysa, bundan sonra gelecek nesillere okutulmak
üzere tavsiye listelerine girmeye başlar."
3. DUYGU PARAGRAFI
Şiirlerde ve şiire yakın düz yazılarda (mensur şiir gibi)
kullanılan paragraf türleridir. Bu tür paragraflarda ya da şiirlerde düşünce
değil, duygu ön plandadır.
Dolayısıyla bu tür sorularda sorulan, düşünce değil, duygudur.
"Parçada ele alınan ana duygu" sorulur.
4. TÜMEVARIM PARAGRAFI
Konunun açıklayıcı cümlelerinin paragrafın başında yer
aldığı, bu cümlelerden sonra ana düşünce cümlesinin ele alındığı paragraf
türüdür. Önce verilen yardımcı düşünceler okuyucuyu bir sonuca götürür; bu
sonuç ana düşünce cümlesidir. Bu tür paragrafta ana düşünce paragrafın son
cümlesinde yer alır. Paragrafın sonuç cümlesi, o paragrafın ana düşüncesidir.
Örneğin;
"Şiir
yazmaya yeni başlayanlar, önce kendi çevrelerine gösterirler şiirlerini.
Beğeni, şairin yola devamı anlamı taşır. Bundan sonra okumayla, gelenekle
beslemeye çalışırlar yeni ürünleri. Derken şiir, bir eleştirmenin veya bir
şairin huzuruna çıkarılır. Çoğu eleştirmen büyük bir yetenek görmediyse sıradan
sözler Söyler. Şair bu noktada kararsız kalır, kanatları yere iner hafiften.
Umut ile umutsuzluk kol gezer dört bir yanda. İşte bu noktada umudunu
yitirmeyenler, her türlü şartlara katlanmayı göze alabilenler özlemle beklenen
sahile ulaşabilirler."
5. TÜMDENGELİM PARAGRAFI
Ana düşüncenin paragrafın ilk cümlesinde verildiği, bundan
sonra ana düşüncenin yardımcı düşünce cümleleriyle açıklandığı paragraf
türüdür. Sonuç cümlesiyle paragraf bir sonuca ulaştırılarak sonlanır.
Örneğin;
"Umudunu
yitirmeyenler, her türlü şartlara katlanmayı göze alabilenler özlemle beklenen
sahile ulaşabilirler. Şiir yazmaya yeni başlayanlar, önce kendi çevrelerine
gösterirler şiirlerini. Beğeni, şairin yola devamı anlamı taşır. Bundan sonra okumayla,
gelenekle beslemeye çalışırlar yeni ürünleri. Derken şiir, bir eleştirmenin
veya bir şairin huzuruna çıkarılır. Çoğu eleştirmen büyük bir yetenek
görmediyse sıradan sözler söyler. Şair bu noktada kararsız kalır, kanatları
yere iner hafiften. Umut ile umutsuzluk kol gezer dört bir yanda. Burada şiire
devam etmek başarıyı getirin"
PARAGRAF OLUŞTURMA
Her paragraf kendi içinde dil ve düşünce bütünlüğü taşır.
Dil ve düşünce bütünlüğü, ayrı ayrı verilmiş bir paragraf cümlelerini yerlerine
yerleştirmede yardımcı olur. Paragrafta yer alacak öncelikle ilk cümle tespit
edilir (Bu ilk cümlenin özellikleri yukarıda giriş cümlesinde açıklanmıştı.) Bu
cümleden sonra gelebilecek cümleye, bu cümlede yer alan sıfat, zamir ve bağlaçlar
ile düşünce bağına bakılarak karar verilir.
Diğer cümleler de benzer şekilde paragrafta uygun yerlere
yerleştirildikten sonra sonuç cümlesi olabilecek, paragrafın bir sonuca
bağlandığı en uygun cümle bulunur.
Örneğin;
Aşağıda rastgele sıralanmış cümlelerden anlamlı bir
paragraf oluşturulmak istendiğinde sıra nasıl olur?
(I) Binlerce sözcüğü bu gereksinim ve duyarlılığın
zorlanmasıyla kazandı ana dilimiz.
(II) Kişi bu incinmeyle bu tür sözcüklerin kendi ana
dilimizdeki karşılıklarını arama gereksinimi duyar.
(III) Daha doğrusu incinir bunlardan
(IV) Ana dili duyarlığı, yabancı kökenli sözcükleri sindiremez.
Bu tür soruda cümlelerde yer alan zamir, sıfat ve bağlaçlardan
yararlanılır. Burada rastgele sıralanmış cümlelerden l'de "bu"
sıfatından, İl'de "bu" sıfatından, III'te "daha doğrusu"
bir önceki cümleyi açıklayıcı bağlaç bulunmasından dolayı l, II, III giriş
cümlesi olamaz. O halde IV, giriş cümlesi olacaktır.
Paragraf
oluşturmaya yönelik soru tipleri aşağıdaki gibidir:
1) Numaralandırılmış cümlelerden bir bütünlük içerisinde
paragraf oluşturulmak istense giriş cümlesi hangisi olur?
2) Bu cümlelerden bir bütünlük içerisinde paragraf oluşturulduğunda
ana düşünce cümlesi kaç numaralı cümledir?
3) Bu numaralandırılmış cümlelerden dilsel bağlantı ögeleri
de dikkate alınarak bir paragraf oluşturulmak istense sıralama nasıl olur?