Paragrafın Anlatımı, Anlamı ve Yorumu

Türkçe    Yorum   

Paragraf, bir yazının düşünce bütünlüğü taşıyan en büyük birimidir. Bir ana düşünce etrafında, belirli bir düzen içinde bir araya getirilen cümlelerden oluşur. Paragraf, uzun ve yargı bildiren tek bir cümleden oluşabileceği gibi anlamca birbirine bağlı birden fazla cümlenin bir araya gelmesiyle de oluşabilir.

Düşünce bağı, cümleler arasında anlam açısından düşünce akışının kesintiye uğramaması demektir. Bir başka deyişle paragrafta işlenen düşünce, ilk cümleden son cümleye kadar aynı doğrultudadır. Düşüncenin değişmesi, farklı bir düşüncenin ya da mevcut düşünceye ters bir cümlenin yer alması paragrafın düşünce bağını zayıflatır. Dil bağı, bir cümleden diğer cümleye geçişte bağlaçlar, işaret sıfatı ve zamirlerinin yanı sıra sözcük ya da sözcük öbeği tekrarları ile sağlanır. Paragrafta yer alan her cümle ana düşünce cümlesinin açıklanmasına yardımcı olur.

PARAGRAFTA KONU

Konu; paragrafta genel olarak üzerinde durulan, anlatılan, sözü edilendir. Paragrafta üzerinde durulan düşünce, kavram, duygu, olay konuyu oluşturur. Konu, başlık gibi tek bir sözcük veya bir sözcük grubu biçimindedir. Her paragraf konunun bir yönünü anlatır.

Şu soru kökleri parçanın konusunu buldurur:

1)Bu parçada sözü edilen aşağıdakilerden hangisidir?

2)Bu parçanın genelinde aşağıdakilerden hangisi üzerinde durulmuştur?

3)Bu parçada yazar neden bahsetmektedir?

4)Bu parçanın konusu aşağıdakilerden hangisidir?

5) Bu parça iki paragrafa ayrılmak istense, ikinci paragraf aşağıda verilen cümlelerden hangisiyle başlar?

6) Bu paragrafta aşağıdaki konuların hangisi tartışılmaktadır?

7) Bu parçada yazar neden yakınmaktadır (bahsetmektedir)?

Paragrafta bir konu, tüm yönleriyle ele alınamaz. Tüm yönleriyle ele alınabilmesi için paragraf yeterli bir yazı bölümü değildir. Bir konunun tüm yönleri, ancak bir yazıda ele alınabilir. Örneğin "tiyatro" konusunun. sınırlandırılmış konusu "tiyatronun faydaları" olabilir.

Not: Yazar bir konudan yola çıkarak bambaşka bir ana düşünceye ulaşabilir yani konuyla ana düşünce arasında mutlak bir bağ yoktur. Örneğin, konusu futbol olan bir yazıda yazar "İnsanlar birbirine her zaman saygılı davranmalıdır." gibi bir ana düşünceye de ulaşabilir.

Not: Paragrafta konu sorularında öğrencinin hataya düşmesinin bir nedeni de "eksik konu seçimi"dir. Seçilen şık, paragrafta anlatılanın genelini kapsamalıdır. Paragrafın bir bölümünü alıp bir bölümünü dışarıda bırakan bir seçenek doğru olamaz.

PARAGRAFTA ANA DÜŞÜNCE

Her yazarı yazı yazmaya yönelten bir neden vardır. Yazarın bir yazıda anlatmak istediği düşünce, “anlatmak istediği, varmak istediği asıl düşünce”  o yazının ana düşüncesidir. Paragrafta anlatılan, üzerinde durulan konudur. Ana düşünce paragrafın yazılış amacıdır.

Ana Düşüncenin Özellikleri

-Kesin bir yargı cümlesidir.

-Açıktır ve özlüce belirtilmiştir.

-Değişik yorumlara yol açmaz. Yazarın genel doğrusu niteliğindedir.

-Geliştirilmeye ve açıklamaya müsaittir.

Şu soru kökleri bize ana düşünceyi buldurur:

1)Bu parçadan çıkarılabilecek en kapsamlı yargı aşağıdakilerden hangisidir?

2)Parçada (asıl) vurgulanmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

3)Yazarın paragrafta savunduğu (asıl) düşünce aşağıdakilerden hangisidir?

4)Paragrafta ulaşılmak istenen düşünce aşağıdakilerden hangisidir?

Not: Ana düşünce cümlesi tümevarım paragrafında, paragrafın sonunda; tümdengelim paragrafında, parçanın başında yer alır. Bir başka deyişle ana düşünce cümlesi paragrafın ilk cümlesi ya da son cümlesi olabilir. 

Not: Paragrafta ana düşünce cümlesi diye bir cümle olmak zorunda değildir. Anlatılmak istenenin tek bir cümleye sıkıştırılması işini bazen yazar, okura bırakabilir.

→Kimi zaman, günlük hayatta olduğu gibi, asıl söylenmek istenen başta söylenebilir; daha sonra örnekler, açıklamalar, benzetmeler yapılarak anlatılmak istenene ulaşılır. (Tümdengelim). Bu durumda giriş cümlesine dikkat edilir.

→Kimi zaman da konuya giriş yapılır, anlatılmak istenene önce çeşitli örnekler verilir, tanımlamalar yapılır, çeşitli açıklamalardan sonra ana düşünceye ulaşılır (Tümevarım). Bu durumda sonuç cümlesine dikkat edilir.

PARAGRAFTA YARDIMCI DÜŞÜNCE

Paragraftaki ana düşünceyi destekleyen ve onu açıklayan, geliştiren düşüncelere yardımcı düşünce denir. Yardımcı düşünceler, ana düşünceyi anlam yönüyle bütünler niteliktedir. Seçilen konu üzerinden ana düşünceye ulaşılmak istenir. Ama anlatmak istenen asıl düşünceye yani ana düşünceye hemen ulaşılamaz. Asıl anlatılmak istenene ulaşabilmek için, birbiriyle bağlantılı ve birbirini destekleyen düşüncelerden yardım alınır. Bunlar yardımcı düşüncelerdir. "Karşılaştırmalar, benzetmeler, tanık göstermeler...." aslında birer yardımcı düşünce örneğidir.

Bu tür sorularda genellikle paragrafla bağdaşmayan, paragrafta üzerinde durulmayan, değinilmeyen veya paragraftan çıkarılamayan düşüncelerin sorulduğu görülür.

Şu sorular bize yardımcı düşünceleri buldurur:

1) Bu paragraftan aşağıdakilerden hangisi çıkarılamaz?

2) Yukarıda sözü edilen “………………”la (öğretmenle, şairle...) ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

3)Bu parçadan aşağıdaki düşüncelerden hangisine ulaşılamaz/varılamaz?

4)Bu paragrafta aşağıdakilerden hangisi yoktur?

 

Not: Diyelim ki bir paragrafta şu ana düşünce verilmek isteniyor:

"Eğer disiplinli ve düzenli çalışırsan ulaşamayacağın hedef yoktur.”

Bu ana düşünceye ulaşmak için birçok yardımcı düşünce üretilir. Örneğin; disiplinin başka yaşam alanlarında da çok şey kazandırdığından disiplinli olunursa hayatın çok daha kolay ilerleyeceğinden, disiplinli hayatın özgüveni artıracağından... Bütün bunlardan söz edildikten sonra yukarıdaki ana düşünceye daha rahat ulaşılır. Ana düşünceye ulaşmada kullandığımız bu düşünce basamaklarının hepsi birer yardımcı düşüncedir. 

TEMA (ANA DUYGU)

Düşüncenin hakim olduğu yazılarda ana düşünce aranırken duygunun hakim olduğu yazılarda (şiir, şiirsel anlatıma sahip düz yazı türleri) ise ana duygu aranır. Ana duyguya şairin şiiri yazma amacından ve şiiri yazarken neler hissettiğinden yola çıkılarak ulaşılabilir.

 Not: Şair köyünün dağından, ovasından, çiçeklerinden söz edebilir. Bu, sözü edilendir yani konudur. Köyünün doğasından söz eden şairin o şiiri asıl yazma nedeni köyünü özlemesidir. Şiirinin konusu doğa ve doğa güzellikleridir ama ana duygusu "memleket özlemi"dir.

 Ana düşünce bir yargı olmasına karşın, tema bir sözcük ya da tamlamadır: memleket özlemi, sevgiliye hasret, aşk acısı vs. Örnek Olarak ;

Gittin de çeşmeler ağlayadurdu

Vurdu kendini kayalar dağlara 

Elmalar, kaysılar meyveye durdu

Dur, dedim de sana dinletemedim

(Tema: Ayrılık Acısı)