1) Giriş Bölümü
Konuya giriş
yapılan cümleye paragrafın giriş bölümü adı verilir. Konuya giriş bazen genel
bir yargıyla yapılabilir. Bazen de bir tanım cümlesi, giriş cümlesi olarak
kullanılabilir. Giriş cümlesi, gelişme bölümünün temelini atar. Tümdengelim
paragraflarında ana düşünce giriş cümlesinde verilir.
Paragrafın
giriş cümlesinde, öncesinde cümle gerektiren ifadeler ile "fakat, ama,
ancak, hâlbuki, oysaki" gibi bağlaç, "bu, şu, o" gibi işaret
sıfatı ve zamirleri bulunmaz.
ÖRNEKLER
Bu çalışma, bundan sonraki bilimsel gayretlere ön ayak
olacaktır.
Bu, trafik kazalarının sebepleri konusuna çözüm olarak
düşünülen tek yol değildir.
Fakat bilgi düzeyi yüksek kişiler, bilgi düzeyi düşük
kişilerle ve çocuklarla iletişime geçmede büyük zorluk yaşarlar.
Yukarıda
verilen örnek cümleler bir paragrafın giriş cümlesi olamaz. Çünkü giriş cümlesi
kendisinden önce cümle gerektiren ifadelerle başlayamaz.
Paragrafın giriş bölümüyle
ilgili sorular genellikle aşağıdaki gibidir:
1) Paragrafın
başına aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir (veya getirilemez)?
2)Aşağıdakilerden
hangisi bir paragrafın giriş cümlesi olmaya elverişli değildir?
2. Gelişme Bölümü
Girişte verilen
konunun açıklandığı, betimlendiği, tartışıldığı, öykülendiği bölümdür.
Paragrafın yardımcı düşünceleri, bu bölümde sıralanır. Bu bölümde düşünceyi
geliştirme tekniklerinden (açıklama, karşılaştırma, tanık gösterme, örnekleme
vb.) yararlanılır.
Not: Olaya dayalı paragraflarda doğal olarak yukarıda verilen
özellikler yoktur. Yukarıda verilen özellikler düşünceye dayalı paragraflar
için geçerlidir. Olay paragraflarında olay örgüsünün gelişimi, olayların
sırayla verilmesi söz konusudur.
Paragrafın gelişme bölümüyle ilgili soru
kökleri genellikle aşağıdaki gibidir:
1)Bu parçada
numaralanmış cümlelerden hangisi düşüncenin akışını bozmaktadır?
2)Bu parçada
boş bırakılan yere düşüncenin akışına göre aşağıdakilerden hangisi
getirilebilir?
Not: Anlam ilişkisine örnek: (parantez
içindeki bölümler önceki cümleyle olan anlam bağları, anlam ilişkileridir.)
Günümüz gençliği nitelikli edebiyat ürünlerinden gün geçtikçe
uzaklaşmaktadır. Edebiyat ürünlerine bu soğuk bakış (uzaklaşma)
hiç kuşkusuz ki gençliği estetik eğitimden de yoksun bırakacaktır.
Yaşamlarının her döneminde bu eksikliği (estetik
eğitimden yoksunluğu)
duyacaklar. Bu(estetik eğitimden yoksunluk), onları üniversite çağındayken, güncel
ya da bilimsel yayınlara sürükleyecek. Yalnız bu tür yayınları (güncel ya da bilimsel yayınları) okuyarak Türkiye'yi ve dünyayı anlamak mümkün
değildir. Edebiyat ürünleri işte bu anlamda (Türkiye'yi
ve dünyayı anlamak)
çocuklarımıza katkı sağlayacaktır.
3. Sonuç Bölümü
Paragrafta ele alınan düşüncenin sonuca bağlandığı
bölümdür. Sonuç cümlesi genellikle tek cümleden oluşur. Giriş ve gelişme bölümü
cümleleriyle dil ve düşünce bağlantısına sahip olması gerekir.
Tümevarım paragraflarında ana düşüncenin verildiği
cümledir.
Paragrafın sonuç bölümüyle ilgili soru kökü
genellikle aşağıdaki gibidir:
Bu paragrafın sonuna aşağıdakilerin hangisinin getirilmesi
anlamca daha uygun olur?
Öncelikle
paragrafta verilen ana düşünce cümlesi bulunur. Boş bırakılan yerden önceki ve
sonraki cümle okunur. Bu iki cümlenin dil ve düşünce bağıyla ilişkili ve ana
düşünceye uygun cümle seçenekler arasından seçilir.
Paragraf
başına (giriş) ekleyeceğiniz cümle,
1) Hiçbir
şekilde bağlaçlarla başlamamalıdır.
2)Bir
konunun, olayın, durumun devamı gibi görünmemelidir.
3)Kendinden
sonraki cümleyle anlamca, mantıkça, biçimce ilgili olmalıdır.
4)Eğer
paragraf tümdengelim paragrafıysa ekleyeceğiniz cümle mutlaka ana düşünce
niteliğinde olmalıdır.
Not: Paragrafın ortasına (gelişme) ekleyeceğiniz cümle, kendinden önceki ve sonraki cümlelerle anlamca, mantıkça ilgili ve akışa uygun olmalıdır.
Not: Paragrafın sonuna (sonuç)
ekleyeceğiniz cümle,
a. Eğer paragraf tümevarım
yöntemiyle oluşturulmuşsa mutlaka ana düşünce niteliğinde olmalıdır.
b. Genel olarak paragrafın akışına uygun ve kendinden önceki cümleyle anlamca ve mantıkça bağlantılı olmalıdır.
Paragrafın akışını bozan cümleler
Bu tür paragraflarda da cümleler arasındaki anlam ve mantık
ilgisi/bağı takip edilmelidir. Anlam ilgisinin koptuğu yer, cümle akışının
bozulduğu yerdir.
Not: Paragrafın akışım bozan cümle hem konuya hem de ana düşünceye uygun olabilir; önemli olan, bu cümlenin, kendinden önceki ve sonraki cümlelerle anlamca ve mantıkça ilgili olup olmadığıdır. Cümle, konuyla ilgili bile olsa sırf akışa uygun olmadığı için paragrafın bütünlüğünü bozabilir.
Paragrafta yer değiştirme
Yer değiştirme soruları da tamamen cümleler arasındaki anlam
ilişkisinin kopuşuyla ilgilidir. Anlam ilgisinin koptuğu cümleler yerinde
kullanılmamıştır.
Not: Numaralı cümlelerin birinden diğerine geçerken anlam ilgisinin koptuğunu düşünüyorsanız seçeneklere inerek deneme yanılma yöntemini uygulayabilirsiniz. III. cümlede anlam ilgisinin koptuğunu düşünüyorsanız aşağıda III. cümleyle başlayan şıkları deneyiniz. En fazla iki seçenek kalacaktır.
Paragrafı ikiye bölme
Bu tür sorularda paragrafta iki farklı konu olduğu zannedilmemelidir. Ana konunun iki farklı yönüdür kastedilen. Örneğin, ilk üç cümlede kişinin fiziksel özelliklerinden, sonraki üç cümlede ise kişilik özelliklerinden bahsedilebilir.