Varlığın özelliklerini bildiren bu tür sözcüklere sıfat diyoruz. Görüldüğü gibi sıfatlar isimlerle ilgili sözcüklerdir. Varlığın olmadığı yerde sıfatın varlığı da düşünülemez. Bu yüzden sıfatı bulmak için isimlere değişik sorular sorabiliriz.
Sorulabilecek sorular “nasıl, kaç” bunlardan
birkaçıdır.
Satıcı, iskemlesine oturdu.
Hasan da merakla karşısına geçti. Bu dört yanı duvarlı, tek katlı, basık ve
toprak evde öyle canı sıkılıyordu ki... Şaşarak, eğlenerek seyrediyordu
satıcıyı. Mukavvaya benzettiği kalın deriyi, iki tarafı keskin, incecik, sapsız
bıçağıyla kesişine, deri parçalarını pis bir suya daldırışına... hepsine
bakıyordu.
Soru: Parçada sözü edilen ev nasıldır?
Cevap: Basık bir evdir.
Soru: Ev kaç katlıdır?
Cevap: Tek katlıdır.
Soru: Bıçak nasıldır?
Cevap: Keskin, incecik, sapsız
bir bıçaktır.
Yukarıdaki sorularda parçada geçen varlıkların özellikleri
sorulmuş ve koyu renkli sözcüklerle bu özellikler açıklanmıştır.
1. Niteleme Sıfatları
Varlığın yapısal özelliklerini bildiren sıfatlardır.
Yukarıdaki parçada sözü edilen bıçağın “keskin, incecik, sapsız” olması onun
yapısına ait nitelikleridir. Bu tür sıfatlar isme sorulan “nasıl” sorusuna
cevap verir.
Parçada geçen “kalın deri, pis bir su, basık ev”
sözlerindeki koyu renkli sözcükler niteleme sıfatlarıdır.
2. Belirtme Sıfatları
Varlığın yapısına ait olmayan, onun diğer varlıklarla
ilişkisi sonucunda kazandığı özellikleri karşılayan sözcüklere belirtme sıfatı
diyoruz.
Belirtme
sıfatları dört grupta incelenir;
a. İşaret Sıfatları
Varlığın bulunduğu yeri işaret eden sıfatlardır. İsimlere
sorulan “hangi” sorusuna cevap verir.
Bu kalem benim.
Şu kalem senin.
O kalem de Ahmet'in.
cümlelerindeki altı çizili sözcükler işaret sıfatlarıdır.
Bazı işaret sıfatları ise ekli biçimde karşımıza çıkar.
Buradaki kalemler benim.
Şuradaki kalemler senin.
Oradaki kalemler Ahmet'in.
cümlelerindeki altı çizili sözcükler de işaret
sıfatlarıdır.
b. Sayı Sıfatları
Varlıkların sayısal özelliklerini bildiren sıfatlardır.
iki taraf
tek kat
Dört yan
sözcükler sayı sıfatlarıdır.
Sayı
sıfatları kendi içinde şu şekilde gruplandırılabilir:
Asıl sayı sıfatı: Varlığın kaç tane olduğunu bildiren
sıfatlardır.
Sınavda elli soru vardı.
Sıra sayı sıfatı: Varlığın kaçıncı sırada bulunduğunu
bildiren sıfatlardır.
İkinci soruyu cevaplayamadım.
Üleştirme sayı sıfatı: Varlığın kaçar tane olduğunu bildiren
sıfatlardır.
Her öğrenciye beşer soru
soruldu.
Kesir sayı sıfatı: Varlığın bir bütünün ne kadarı olduğunu bildiren
sıfatlardır.
Herkese yarım ekmek düştü.
c. Belgisiz Sıfat
İsimlerin sayısal yönden tam belli olmayan özelliklerini
bildiren sıfatlardır.
“Birkaç öğrenci
seni ziyarete gelmiş.”
“Bazı günler canım
boş boş oturmak ister.”
“Her satırda ayrı
bir özen var.”
“Hiçbir sorun
yaşamadık.”
cümlelerindeki altı çizili sözcükler belgisiz sıfattır.
Not: Türkçede “bir” sözcüğü hem belgisiz sıfat, hem sayı
sıfatı olarak kullanılır. Bu sözcük “bir tek”
anlamındaysa sayı sıfatı , “herhangi bir”
anlamındaysa belgisiz sıfattır.
“Orada bir gece kalıp geri
döneceğim.”
cümlesinde sayı sıfatı
“Sanırım bir sorun
yaşamadınız.”
cümlesinde “herhangi bir” anlamında olduğundan
belgisiz sıfattır.
Sayı isimlerinden oluşan ancak tam bir sayı bildirmeyen
sıfatlar vardır. Bu tür sıfatlara belgisiz sayı sıfatı denir.
“Üç beş gün kalıp gideceğim.”
cümlesindeki “üç beş” sıfatı sayı isimlerinden
oluşuyor, ancak tam bir sayı bildirmiyor.
d. Soru Sıfatı
İsimlerin özelliklerini soran sözcüklerdir. Konumuzun
başında sıfatların isimlere belli sorular sorularak bulunduğunu söylemiştik.
Sıfatı sorduğuna göre bu soruların kendisi de sıfat görevinde kullanılıyor
demektir.
“Nasıl bir evdi?”
“Kaç gün sonra
geleceksiniz?”
“Hangi ceket senindi?”
cümlelerinde soru bildiren altı çizili sözcükler soru sıfatıdır.
Adlaşmış Sıfat
Niteleme sıfatı görevinde kullanılan sözcükler, niteledikleri
isim düştüğünde onu da karşılayacak biçimde kullanılır. Bu sözcüklere adlaşmış sıfat denir.
“Çocuklar yeni
oyuncakları görünce, eski
oyuncakları ellerinden attılar.” cümlesindeki altı çizili sözcükler
niteleme sıfatlarıdır. Bu sıfatların niteledikleri isimler düştüğünde cümle,
“Çocuklar yenileri görünce
eskileri attılar.” olur. Bu
sıfatların niteledikleri isimler düştüğünde cümle,
“Çocuklar yenileri görünce
eskileri attılar.” biçiminde söylenir. Bu durumda altı çizili sözcükler
adlaşmış sıfat görevinde kullanılmış olur.
Bu tür sözcüklerin zamirlerle karıştırılmaması gerekir.
Zamirler kendi başına anlam taşımaz, oysa adlaşmış sıfatlar anlamlıdır. Ayrıca
zamirler belirtme sıfatlarının ismin yerine geçmesiyle oluşur.
“Birkaç kitabı aldım, gerisini bıraktım.”
cümlesindeki altı çizili sözcük belirtme sıfatıdır. Onun belirttiği “kitap”
ismini kullanmazsak cümle,
“Birkaçını aldım, gerisini bıraktım.”
biçiminde söylenir. Bu durumda altı çizili sözcük belgisiz zamir olur.
“Yaşlıların halinden anlamalıyız.”
“Meraklılar pencereden içeriye gizli gizli
bakarlardı.” cümlelerindeki altı çizili sözcükler de adlaşmış sıfattır.
Meslek
isimleriyle adlaşmış sıfatları da birbiriyle karıştırmamak gerekir.
“Satıcı, arabasını kenara bıraktı.” cümlesinde geçen “satıcı” sözcüğü kişinin yaptığı mesleği gösterir, yani bir nitelik bildirmez. Bu yüzden de görevi isimdir.