SÖZCÜKLERDE PEKİŞTİRME
Cümle içinde kimi sözcüklerin anlamca pekiştirilmesi gerekebilir.
Türkçede sözcüklerin pekiştirilmesi değişik yollarla yapılır. Bunların en başta
geleni sesleriyle yapılan pekiştirmedir. Bu tür pekiştirmede pekiştirilecek
sözcüğün ilk hecesi alınır ve seslerinden uygun olanıyla bitirilerek sözcüğün
başına getirilir.
kırmızı — kıpkırmızı (p
ile yapılmıştır)
mavi — masmavi (s
ile yapılmıştır)
temiz — tertemiz (r
ile yapılmıştır)
yeşil — yemyeşil (m
ile yapılmıştır)
sözcüklerinde bu tür bir pekiştirme yapılmıştır.
Kimi
zaman sözcükler ikilenerek de anlam pekiştirilebilir.
“Yerlerde
sarı yapraklar vardı."
“Yerlerde
sarı sarı yapraklar vardı."
Birinci cümlede geçen "sarı” sözcüğü, ikinci cümlede pekiştirilerek
kullanılmıştır.
Kimi sözcüklerin pekiştirilmesinde ise belli bir kural görülmez.
O sözcüğe özgü bir pekiştirme sağlanır.
"Yüz yıllık binalar hala sapasağlam duruyor."
"Odaya girdiğimde eşyalar karmakarışıktı. "
cümlelerindeki altı çizili sözcükler kuralsız olarak pekiştirilmiştir.
Pekiştirilmiş sözcükler cümlede değişik görevlerde kullanılır.
Bu tür sözcükler sıfat görevindeyse pekiştirilmiş sıfat adını alır, zarfsa
pekiştirilmiş bir zarftır.
"Tertemiz bir gömlek vardı üzerinde.” cümlesindeki altı
çizili sözcük pekiştirilmiş sıfattır.
"Eve
girdiğimde her taraf tertemiz
görünüyordu." cümlesinde geçen "tertemiz” sözcüğü ise
pekiştirilmiş bir zarftır.
SÖZCÜKLERDE KÜÇÜLTME
Kimi sözcüklere getirilen ekler sözcüklerin anlamında bir
küçültme oluşturabilir. Bu anlamı sağlayan en önemli ek "-cik” ekidir. Bu
ek isimlere, sıfatlara hatta zarflara gelerek onların anlamında küçültme
sağlayabilir.
"Kıyıdan
biraz uzakta birkaç adacık vardı." cümlesinde geçen
"adacık” ismi "küçük ada” anlamındadır.
"Küçücük
bir odaya aldılar bizi." cümlesinde "küçücük” sıfatı
küçültülmüş bir sıfattır.
"Evleri
uzaktan küçücük görünüyordu." cümlesinde "küçücük” zarfı
küçültme anlamı taşıyan bir zarftır.
"Eline irice bir taş alıp köpeğe attı." cümlesindeki
altı çizili sözcükte "-ce” eki eklendiği sözcüğün anlamında küçültme
yapmıştır.