PARALEL VE ÖZELLİKLERİ
1. Başlangıç paraleli ve en uzun paralel
Ekvator (0°)dur,
2. Ekvator'dan kutuplara doğru paralellerin uzunlukları kısalır.
3. 90 tane Kuzey Yarım Küre'de, 90 tane de Güney Yarım
Küre'de olmak üzere toplam 18O tane paralel vardır.
4. Ardışık iki paralel arası (1°) her yerde 111 km'dir.
Bu nedenle iki paralel arası kuş uçuşu uzaklığı her yerde hesaplamak mümkündür.
5. Paralel dairelerinin dereceleri ekvatordan kutuplara
doğru büyür.
 |
 |
28° kuzey paralelindeki x noktasından 50° kuzeydeki y noktasına
ve 20° güneydeki z noktasına ulaşmak için kuş uçuşu kaçar km yol gitmek
gerekir?
Cevap:
İlk olarak; x=>y’ye gidelim. x-y=50 – 28 =22° kadar
paralel var. Peki her parelel arası 111 km değil miydi?
22x111= 2442 km yol gidilir.
x’den z’ye giderken de => zıt kutuplar olduğu için
toplayacağız. Yani; x+z=28+20=48
48x111=5328 km yapar.
Enlem: Yerküre üzerindeki herhangi bir noktadan Ekvator
düzleminin merkezine çizilen doğru arasındaki açı.
Not: Her paralel enlemdir. Ancak her enlem
paralel değildir.
ENLEM ETKİLERİ
Ekvator'dan kutuplara doğru olan değişimler enlem etkisi
olarak ifade edilir.
ENLEM DERECESİ BÜYÜDÜKÇE(Ekvatordan
Kutuplara Doğru)
Türkiye’de Hatay’dan
Sinop’a gittikçe
|
AZALAN ÖZELLİKLER —Güneş ışınlarının geliş açışı daralır. —Sıcaklık azalır. —Denizlerin tuzluluk oranı azalır. —Kalıcı kar alt sınırı azalır. —Paralellerin uzunlukları azalır. —Çizgisel hız azalır. —Meridyenler arası mesafe azalır. |
ARTAN ÖZELLİKLER —Yerçekimi artar. (Kutuplardan basık) —Gece - gündüz süreleri arasındaki fark —Güneş ışınlarının katettiği mesafe tutulma oranı artar. —Gurup ve şafak süresi uzar. —Güneşlenme süresi artar. —Gölge boyu uzunluğu artar. |
 |
 |
|
Aynı yarım kürede, aynı
enlem derecesine sahip
Olan yerlerde; (A ve B) — güneş ışınlarının geliş açısı — Ekvator'a olan uzaklık — yer çekimi —gurup ve tan süreleri —gölge boyu —gölge yönü —gece-gündüz süreleri —çizgisel hız AYNIDIR |
Farklı yarım kürelerde aynı enlem
derecesine sahip olan yerlerde
(x ve y) — çizgisel hız — gece-gündüz süreleri arasındaki fark — Ekvatora kuş uçuşu uzaklık AYNIDIR |
Not: Güneşin doğuş ve batış süreleri aynı
enlem üzerinde yer alan yerler için farklıdır. Mesela ekinoks gününde 12 saat
gece 12 saat gündüz yaşanır ancak, Iğdır da saat 6.00 da doğan güneş Ankara’da
7.00 da doğar. Bunu gece gündüz süresiyle karıştırma.
MERİDYENLERİN OZELİKLERİ
—Meridyenlerin uzunlukları
eşittir.
—Başlangıç meridyeni de
diğerleriyle aynı boydadır.
—180 tane doğuda 180 tane
batıda olmak üzere toplam 360 tane meridyen vardır.
—İki meridyen arasındaki
mesafe Ekvator'dan kutuplara doğru daralır. Çünkü meridyenler kutup
noktalarında birleşir.
Not: İki meridyen arası sadece Ekvator üzerinde
111 km'dir.
—Ardışık iki meridyen arası
(1°) her yerde 4 dakikadır.
—Bir meridyeni bütünleyen
meridyene antimeridyen denir.
Örneğin; 40° doğu meridyeninin anti meridyeni (180°
- 40°) 140° batı meridyenidir.
Not: Bir meridyen ile antimeridyeni arasında 12 saat fark
vardır. 180° meridyeni tarih değiştirme çizgisi olarak kullanılır. Bu nedenle
kara sınırlarına paralel olarak denizlerden geçer.
—Bu durum zig zaglar
çizmesine yol açar, Tarih değiştirme çizgisinin doğusu ile batısında gün
farklıdır. Başlangıç meridyeninin yerini tarih değiştirme çizgisinin yeri
belirlemiştir.
BOYLAM VE ETKİSİ
Boylam:
Bir yerin başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden
ifadesidir.
Aynı boylam üzerindeki
noktalarda;
—Yerel
saat,
—Güneş
ışınlarının gün içinde en büyük açıyla geldiği an,
—Gün
içinde gölge boyunun en kısa olduğu an,
—Sadece
ekinoks tarihlerinde (21 Mart ve 23 Eylül) güneşin
doğuş ve batış saatleri AYNIDIR.
Not: Aynı boylam üzerindeki noktalarda; meridyenler
arası mesafenin Ekvator'dan kutuplara doğru daralmasından dolayı başlangıç
boylamına uzaklıklar FARKLIDIR.
Örneklendirelim:
x, y ve z'den batıya doğru gidildiğinde aynı mesafede en
fazla boylam hangi paralel üzerinde geçilir?
Cevap:
Meridyen arası mesafe Ekvator'dan kutuplara doğru
daraldığına göre en fazla boylam z'de geçilir.
Örneklendirelim:
Enlem ve boylam dereceleri verilen A ve B kentlerinden hangisinde izdüşüm alanı daha büyüktür?
Meridyen arası mesafe Ekvator'da daha geniştir. B kenti
Ekvator'a daha yakın olduğu için meridyen aralığı daha fazladır. Dolayısıyla B
kentinin izdüşüm alanı daha büyüktür.